صنعت فرش و نقش آن در توسعه صادرات افغانستان
قالی این سرزمین، درنقشهای ساحرانه و بدیع، با دستان هنر آفرین زنان و مردان قالی باف، قرن هاست که در میان فرش های جهان، دلفریبی می کند.
و چشم های زیبا بین را، به سمت نگارستان هنر سرزمین خورشید، خراسان دیروز و افغانستان امروز می گشاید.
اما آیا واقعا صنعت فرش ، که از آن به عنوان نقطه تلاقی هنر و اقتصاد یاد می شود در افغانستان توانسته است علاوه براینکه هویت هنری خود را به مرز جاودانگی رسانده و دارای ارزش و اعتباری فراملی است ، نقش موثری در توسعه صادرات و به تبع آن کاهش بیکاری و افزایش درآمد ملی ایفا نماید؟
گرچه اساس اقتصاد افغانستان، کشاورزی و دامداری است و صدور محصولات کشاورزی و دامی یکی از منابع درآمدهای ارزی کشور محسوب می گردد اما صنعت فرش نیز به دلایل متعددی می تواند در رشد اقتصادی و فرایند توسعه افغانستان سهیم باشد و به نوبه خود به عنوان گره گشای بسیاری از مسائل و مشکلات اقتصادی و اجتماعی جلوه نماید.
زیرا از یک طرف مواد اولیه ای که برای بافتن فرش مورد نیاز است عمدتا در داخل افغانستان تامین می شود و از طرف دیگر این هنر به عنوان یک سنت قدیمی در کشور رایج بوده و طبق آخرین آمار، حدود یک میلیون نفر دراین صنعت اشتغال دارند. ولی آنچه مسلم است این است که تنها بخش کوچکی از قالی های زیبای افغانستان در خارج از کشور به عنوان محصولات کشور به فروش می روند و متاسفانه سود اصلی نصیب تاجران سایر کشورها به خصوص تاجران پاکستانی می شود زیرا به دلیل فقدان زیرساخت های لازم جهت شستشوو پرداخت نهایی قالی، حجم عمده ای از فرشهای بافته شده در داخل به کشور پاکستان منتقل می شود و پس از طی مراحل نهایی، به نام این کشور وارد بازار جهانی می گردد. براساس مطالعه انجام شده توسط آژانس توسعه بین المللی ایالات متحده امریکا ، اگر افغانستان می توانست بخشی از صنعت فرش خود را که به پاکستان انتقال یافته است به کشور بازگرداند، گسترش این صنعت دو برابر می شد. این در حالی است که خود افغانستان دچار مشکل بیکاری است و اگر زمینه های لازم برای تاسیس واحدهای صنعتی مورد نیاز در بخش قالی به خصوص در مراحل انتهایی فراهم شود قسمت قابل توجهی از این مشکل برطرف می شود.
علاوه بر آن، قالی بافان نیز در داخل کشور با مشکلات عدیده ای دست و پنجه نرم می کنند که از جمله آنها می توان به فقدان انرژی برق، آب ، راه های مواصلاتی و عدم مشارکت دولت دربهبود وضعیت این صنعت، اشاره نمود.
بدیهی است که ارزش هنری قالی، هرگز در قالب تئوری های اقتصادی نمی گنجد اما می توان میان هنر و اقتصاد یک ارتباط منطقی به وجود آورد، چرا که در جهان امروز حتی بهترین آثار هنری و خلاقیت های بشری بر مبنای مطالعات اقتصادی ارزیابی می شوند و چرخ های غول آسای صنعت نیز حاضر نیستند که لحظه ای از چرخش باز ایستند و در چنین شرایطی چنان چه ما به صنایع تولیدی خود، همچون قالی بافی توجه نکنیم به مرگ تدریجی این صنعت کمک خواهیم کرد . بنابراین باید دنبال راه چاره گشت وبا استمداد از برنامه ریزی های هدفمند و اجرایی موجبات احیای هویت و ارزش جهانی صنعت فرش افغانستان را فراهم نمود.
برپایی نمایشگاه های بین المللی علاوه بر اینکه می تواند محلی برای نمایش دستاوردهای صنعت فرش باشد موقعیتی را برای ایجاد ارتباطات اقتصادی و رایزنی های تجاری با تجار کشورهای دیگر فراهم می کند که مسلما در توسعه صادرات فرش دست باف نقش شایان توجهی دارد اما این امر زمانی تحقق پیدا خواهد کرد که سایر معضلات و مشکلات موجود نیز مرتفع گردند. دولت محترم در این زمینه می تواند با ایجاد امنیت اقتصادی که مهمترین رکن جذب سرمایه به حساب می آید، سعی در جذب سرمایه های خارجی نموده و از این راه ضمن کمک به سایر صنایع، یاریگر صنعت فرش نیز باشد .
همچنین ایجاد سهولت های ترانزیتی ، دادن اعتبارات و وام های بلند مدت ، جذب و تشویق قالی بافان به طرق مختلف و اعمار زیرساخت های لازم نیزموجبات هر چه بیشتر رونق این صنعت و سایر صنایع وابسته مانند تولید پشم، برش، شستشو و طراحی را فراهم می کند و میلیون ها نفر بیکار را نیز از این بلای خانمان سوز رهایی می بخشد. توجه به این مسئله علاوه بر آثار وبرکات اقتصادی، تبعات مثبت اجتماعی فراوانی نیز دارد که به عنوان مثال می توان به کاهش مهاجرت ها و جرایمی که معلول بیکاری هستند اشاره نمود.
انتظار می رود که این صنعت طی سال های آینده با مشارکت دولت در امور زیربنایی و جلب و جذب سرمایه های لازم وهمیاری بخش خصوصی رشدی اساسی داشته باشد و تارهای تلاش و رنج زنان و مردان هنرمند این سرزمین، به پود موفقیت و شکوفایی پیوند بخورد و صنعت فرش افغانستان آن طور که باید نقش موثری را در توسعه صادرات و به تبع آن توسعه اقتصاد افغانستان ایفا نماید.
نویسنده: سیدمحمد حسینی