پیشرفت و ترقی کشورها، در گرو نظام آموزشی و معارف می باشد
اگر برخی کشورها را کشورهای پیشرفته و انکشاف یافته یاد می کنند، بیشتر به خاطر پیشرفت در کیفیت نظام آموزش و پرورش و ارائه خدمات با کیفیت تعلیمی و تحصیلات عالی شان می باشد.
آموزش و پرورش متضمن هر گونه تحولات در نظام اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در هر گوشه ای از دنیاست.
در جهان کنونی که همه چیز علمی شده و در مقیاس علم سنجیده می شود، تعداد بی سوادان درافغانستان از مرز هفتاد درصد بالا محاسبه می شود.
اگر به درون نظام آموزش و پرورش داخل شده و از نزدیک مطالعه گردد کمبودات زیادی را به وضوح می نگریم.
تعلیم و تربیه یگانه سلاح موثر برای مقابله با گروه های عقب رو مثل طالبان است که از جهل حاکم بر جامعه ی افغانستان سود می برند و در برابر حرکت افغانستان به سوی آبادانی و آگاهی اصطکاک ایجاد می کنند.
آن ها آگاهانه مکاتب را آتش می زنند و از نتایج تعلیم و تربیه برای جایگاه شان در جامعه آگاه اند.
نظام آموزش و پرورش بیشتر از همه عرصه ها و نظام های زیر بنایی کشور در طول سال های جنگ و کشمکش ها، متضرر گردیده است که جبران آن به این زودی هاممکن نیست.
این نظام بیشتر از همه ادوار در دوران حاکمیت استبدادی و تاریک طالبان، شاهد بدترین ضربه های وحشتناکی بوده است.
آنان در مدت چند سال به اصطلاح امارت شان دروازه های تقریبا تمامی مکاتب و مراکز آموزشی و تحصیلی را به روی مردم بستند و مانع تعلیم و تحصیل دختران و زنان گردیدند.
پیامدهای این استبداد طالبان و دوره های پیش از آن ضربه های شدیدی را به پیکره قشر جوان افغانستان وارد کرده است در حالیکه بیش از شصت درصد نفوس کشور را جوانان و نوجوانان تشکیل می دهند.
گفته می شود هم اکنون بیش از شش میلیون کودک و نوجوان کشور معروض به خطر های گوناگون اند.
به باور آگاهان امور تنها عواملی که می تواند افغانستان را از بحران های موجود برهاند، تقویت نظام آموزش و پرورش و تحصیلات عالی و ایجاد تغییرات جدی مبتنی بر استانداردها و معیارهای جهانی است.
اما نظام آموزش و پرورش افغانستان نقایص زیادی دارد.
محمد نور اکبری نماینده مردم دایکندی در مجلس نمایندگان ضعف و چالش های نظام آموزش و پرورش را برخاسته از سی سال بحران می داند.
آقای اکبری می گوید: بیشتر کادرهای علمی، تخصصی و مسلکی کشور به دلایل جنگ های مداوم به خارج از افغانستان مهاجرت کرده اند که اکنون مکاتب در کشور با کمبود کادرهای مسلکی مواجه اند.
به گفته آقای اکبری از سویی دیگر تقاضا برای آموختن زیاد است اما ظرفیت های حکومت برای جذب آنان کم بوده و قابل نگرانی است.
در همین حال آقای عبدالقیوم سجادی نماینده مردم غزنی در شورای ملی می گوید: با اینکه پول های هنگفتی جذب گردیده است، اما مردم شاهد تحولات جدی در بخش آموزش و پرورش نبوده اند.
آقای سجادی یکی از چالش های موجود در عرصه تعلیم و تربیه را بی کفایتی مسئولین و نبود ظرفیت در ادارات می داند.
آقای سجادی بدین باور است که نظام کهنه آموزش و پرورش کشور نیاز به یک بازنگری جدی دارد که حتی با استانداردهای منطقه ای هم خوانی ندارد.
با آن هم آقای اکبری تاکید دارد که همین شیوه برای شرایط و ظرفیت های اجتماعی و فرهنگی فعلی کشور به منظو بازنگهداشتن دروازه های مکاتب و مراکز آموزشی برای مردم کافی است.
اما او این شیوه را نامطلوب می داند که باید تغییرات اساسی ایجاد گردد.
به باور آقای اکبری یکی از امتیازات معارف کشور رایگان بودن آموزش و پرورش است که بیشتر کشورهای جهان ندارد.
او چالش های بزرگ فرا راه معارف را پایین بودن ظرفیت و فساد اداری می خواند.
در عین حال وزارت معارف کشور تلاش دارد تا در تمام ولایات کشور یک دارالمعلمین و مدارس دینی نیز ایجاد کند.
ایجاد مراکز تربیت معلم می تواند روند رشد آموزش و پرورش را سریع تر بسازد.
با این هم بی توجهی های زیادی از سوی مسئولین در خصوص ارائه خدمات آموزشی با کیفیت دیده می شود.
به گفته آقای سجادی راه پیشرفت و ترقی در یک جامعه از مسیر آموزش و پرورش و تحصیلات عالی می گذرد که در صورت بی توجهی و بی کفایتی راه به جایی باز نمی کند.
او گفت: نظام آموزش و پرورش باید در دراز مدت مطابق با معیارهای جهانی و استانداردهای منطقه ای تدوین گردد.
این در حالیست که نظام آموزش و پرورش کشور پس از امنیت، جایگاه مهمی را در استراتژی انکشاف ملی دارد که با تطبیق این برنامه ها، خوشبینی هایی در خصوص ایجاد تغییرات اساسی و بنیادی به منظور بهبود یافتن کیفیت تعلیم و تربیه وجود دارد.