نگاهی به رویکرد تغییر بافت گلیم در خراسان شمالی از سنتی به جدید
صنعت دستی گلیم در استان خراسان شمالی همراه با پیشرفت جامعه تغییراتی را شاهد بوده و به تدریج از حالت سنتی به شیوههای مدرن تغییر یافته است.
به گزارش ایرنا این فرشینه داری بافته شده از پشم، پنبه و بعضا موی بز، توسط بافندگان نسل جدید در خراسان شمالی، از نظر نقوش، رنگ، مواد اولیه و کاربرد، سیری نو را از سنتی به جدید در پیش گرفته است.
گلیم که با علم کردن دارهای افقی و بعضا عمودی همچون قالی بافته میشود متشکل از تار و پودهایی است که همانند قالی بافته میشود و طی چند سال اخیر در این منطقه کاربرد آن از فرشی خانگی به نوعی زینت تغییر کرده است.
یکی از بافندگان و فروشندگان گلیم در این استان روز شنبه در گفت و گو با خبرگزاری جمهوری اسلامی اظهار داشت: رویکرد گلیم به عنوان وسیلهای زینتی، بافندگان را بر آن داشته تا از مواد اولیه مصنوعی، طرحها و رنگهای جدید برای جلب نظر مشتری استفاده کنند.
محمدعلی ایزانلو با اشاره به اینکه مواد اولیه گلیم سنتی در قدیم، پشم، کرک، موی بز و شتر و پنبه بوده گفت: اکنون بسیاری از بافندگان به جای استفاده از مواد سنتی از ابریشم برای بافت گلیم استفاده میکنند.
وی این جایگزینی را بخاطر مشتری پسندی بیشتر عنوان کرد و گفت: البته برخی بافندگان ابریشم مصنوعی را به عنوان ابریشم خالص در بافت استفاده کرده و در بازار عرضه میکنند.
او عمده گلیم بافته شده در خراسان شمالی را سه نوع ساده، سفره کردی و جاجیم عنوان کرد و گفت: هر یک از این انواع از طریق طرح، رنگ و شیوه بافت از یکدیگر متمایز میشوند.
وی برخی از تغییراتی را که اخیرا در رنگها و طرحهای گلیمها داده شده موجب افت کیفیت آن عنوان کرد.
این فعال صنایع دستی گفت: گلیم ساده، فرشینهای است که طول و عرض آن صاف و بدون منحنی، سفره کردی نوعی گلیم با سابقه استفاده به عنوان سفره و بر خلاف گلیم ساده دارای منحنی انگشتوارهدار در حاشیهها با طرحهای مختص خود است.
ایزانلو گفت: جاجیم نیز نوعی گلیم با بافت شبکهای است که در آن از رنگهای طبیعی پوست انار و گردو استفاده میشود.
وی گلیم خراسان شمالی را شامل چهار طرح عمده شامل “چشمهای با رنگ آبی و حاشیه انگشتوارهدار، طرحی با زمینه آبی و حاشیه زرد به معنی آفرینش آب و آفتاب، اشکال حیوانات مختلف و نیز طرحی با شترهای آذین شده” عنوان کرد.
او گفت: بافندگان اخیرا بدون توجه به اینکه نقوش و رنگهایی که از قدیم در گلیم مرسوم بوده هر یک نمادی از اعتقادات دینی و فرهنگ مردمان این خطه بوده، اقدام به تغییر رنگ و طرح گلیمها بنا به سلیقه خود کردهاند.
وی گفت: با وجود همه این تغییرات، هنوز مشتریان خاص و اهل فن که به دنبال اصالت در کارها هستند در پی گلیمهای قدیمی با طرحها و رنگهای قدیمی هستند و آن را بر طرحهای امروزی ترجیح میدهند.
او بیشتر مشتریان گلیمهای با بافت سنتی را کشورهای ترکیه، ایتالیا و بلژیک عنوان کرد و گفت: این مشتریان حتی پیش از بافت گلیم هزینه آن را به بافندگان میپردازند.
یک بافنده قدیمی گلیم در شهرستان مانهوسملقان نیز با اشاره به تغییرات صورت گرفته در عرصه این هنر، گلیم بافی قدیم را هنری زنانه عنوان کرد که امروز در میان مردان نیز رونق یافته است.
زهرا کمالی گفت: در گذشته بافت گلیم وظیفه زنان بود و مردان تنها در علم کردن دار و چلهکشی به آنان کمک میکردند.
وی دلیل اشتغال بیشتر زنان قدیمی این خطه به گلیمبافی را تامین نیاز به استفاده از گلیم به عنوان زیراندازی ارزان دانست.
او افزود: زنان قدیمی این منطقه ساعات زیادی از روز خود را صرف بافت گلیم کرده و از آن به عنوان فرش و زیرانداز اصلی در خانهها استفاده میکردند.
وی که ۶۵سال سن دارد میگوید: از کودکی بافت گلیم را فراگرفته و تا ۱۰ سال پیش که تهیه فرش و زیرانداز هزینه زیادی را میطلبید اقدام به بافت گلیم میکردم.
او بافت این فرشینه را بسیار ساده عنوان کرد و گفت: خانوادههای کمبضاعت حتی پارچههای کهنه را به صورت تار و پود در آورده و با علم کردن دار گلیم ، تکه پارچهها را به ریسه تبدیل کرده و از آن زیراندازی ساده میبافتند.
وی بیان کرد: گلیم امروز عمدتا جنبه زینتی یافته که دلیل اصلی آن اقبال مردم به فرشهای ماشینی، قالی و مبلمان برای نشستن است.
یک صنعتگر دستی دیگر در شهرستان جاجرم نیز رویکرد دیگر بافت جدید گلیم را بافت گلیم در بین شهرنشینان عنوان کرد و گفت: گلیمبافان در قدیم عمدتا روستاییان و عشایر بودند.
علی قربانی افزود: این اقشار همانطور که در کار دامداری و کشاورزی خودکفا بودند در زمینه وسایل منزل نیز با بافت گلیم سعی میکردند مایحتاج خود را تهیه کنند که گلیم نیز به عنوان زیرانداز بافته میشد.
وی ادامه داد: با این حال با بازاری شدن بافت گلیم، شهرنشینان نیز برای کسب درآمد اکنون به بافت گلیم برای فروش روی آوردهاند.
او گفت: در بعضی مناطق این استان نوعی گلیم که رنگ اصلی آن را پود و یا تارها تشکیل میدهند نیز بافته میشود.
گلنار اللهوردیزاده یکی از بافندگان جوان گلیم در بجنورد نیز گفت: در قدیم اقوام ما گلیم را برای استفاده میبافتهاند و الان برای فروش و کسب درآمد به این حرفه میپردازیم.
او ادامه داد: روستاییان گذشته از پشم شترها به جز زیرانداز، خورجین و توبرههایی را برای استفاده مردان در کوهستانها و روانداز شترها میبافتند.
وی میگوید: این در حالی است که گلیمبافان امروزی با استفاده از ابریشم نقوشی جدید را خلق میکنند.
او گفت: اکنون هر قطعه گلیم ابریشمین در بازار بین ۱/۲تا ۱/۵میلیون ریال فروخته میشود.
معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی نیز گفت: با پیشرفت صنعت بافتههای ماشینی، دستبافتهها به خصوص گلیم رونق خاص خود را از دست داده است.
امیرمحمد حسیننیا در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: پیشرفتهای صورت گرفته منجر به کم رنگ شدن هویت و اصالت گلیمبافی گشته و نهایت تاثیر خود را در نقش، رنگ و بافت گذاشته است.
وی با بیان اینکه رنگهای شیمیایی و صنعتی تا حدود زیادی جایگزین رنگهای سنتی دستبافتهها شده گفت: این در حالی است که رنگهای شیمیایی از نظر شفافیت و ثبات دارای کیفیت پایینتری نسبت به رنگهای طبیعی هستند.
او ادامه داد: استفاده از الیاف صنعتی به جای الیاف طبیعی، تغییر در ابعاد و اندازههای استاندارد، عدم استفاده از نقوش و رنگآفرینیهای اصیل و با مفهوم و کاهش تقاضا، موجبات سیر نزولی تحول این دستبافهها را فراهم کرده است.
وی بهترین راهکار برای رونق و توسعه مجدد دستبافههایی همچون گلیم را فرهنگسازی عنوان کرد و گفت: به این منظور معاونت صنایع دستی اقدام به برگزاری کلاسهای آموزشی طراحی سنتی و گلیمبافی در سطح شهرستانهای استان کرده است.
او با اشاره به اینکه در اینگونه کلاسها، آموزشهای لازم برای شناخت و تثبیت رنگ و نقوش سنتی دستبافهها ارایه میشود گفت: این افراد میتوانند بعد از دریافت مدرک آموزشی، از تسهیلات بانکی برای برپایی کارگاه برخوردار شوند.
وی بیمه شدن و شرکت در نمایشگاههای صنایع دستی و فروش اینگونه محصولات را اقدام دیگری برای ترویج و توسعه فرهنگ بافت دستبافههای اصیل استان عنوان کرد.
معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی راهکار دیگر توسعه دستبافههای سنتی را برگزاری نمایشگاههای صنایع دستی عنوان کرد و گفت: خراسان شمالی در سال جاری هشت نمایشگاه در سطح شهرستانها برپا کرده که گلیم در تمام این نمایشگاهها عرضه شده است.
حسیننیا خاطرنشان کرد: همچنین صنایع دستی و بخصوص انواع گلیم این استان در پنج نمایشگاه سراسری و یک نمایشگاه بینالمللی شرکت داشته که در چهار نمایشگاه سراسری مورد تقدیر نیز قرار گرفته است.
معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی گفت: امسال ۴۳۱کارت صنعتگری برای صنعتگران این استان صادر شده که ۳۲۹مورد آن مربوط به گلیمبافان بوده است.