انجمن دوستی ایران و افغانستان – اخبار رسانه ها

افغانستان در گذشته، یک شاهراه حیاتی برای رشد و شکوفایی اقتصادمنطقه بوده است، از این رو به دلیل جنگ های چندین دهه در این کشور، از یک سو زیربناهای اقتصادی از بین رفت و از سویی دیگر، رشد اقتصادی منطقه به خصوص در عرصه تبادله کالاو حمل ونقل، با مشکلات بسیاری مواجه شد و موجب گردید تا کالاهای کشورهای مختلف،نتوانند در بازارهای بیشتری حضور یابند.

اما پس از نابودی حکومت طالبان وبرقراری امنیت نسبی در افغانستان، اولین مسئله ای که رونق گرفت، مبادلات تجاری به خصوص میان افغانستان و کشورهای منطقه بود و با سیاست هایی که دولت روی دست گرفت از جمله پائین آوردن یا لغو تعرفه های گمرکی و حضور فعال در نشست های همکاری های منطقه ای،افغانستان آهسته آهسته به سوی دست یابی به جایگاه تاریخی خود به خصوص روی خط حمل ونقل جاده ابریشم، حرکت کرد. در این میان مشکلات بسیاری بر سر رونق گرفتن روابط تجاری افغانستان با کشورهای همسایه وجود داشت، که عمده ترین آن ها از یک سو ناامنیهای روزافزون و از سویی دیگر، نابودی زیربناهای اساسی کشور از جمله راه های حمل ونقل بود. البته گرچند در طول سال های گذشته، در راستای رفع این مشکلات، کارهای بسیاری صورت گرفته و تا اندازه ای از میزان مشکلات موجود کاسته شده اما ، کارهای بسیاری باقی مانده که باید انجام شود.
عمده ترین روابط تجاری افغانستان در طول سال های گذشته با کشورهای همسایه به خصوص پاکستان، چین وایران بوده است، اما از آن جا که بخش تولیدی در کشور روی پا نشده و زیربناهای اقتصادی برای رقابت با کالاهای این کشورها وجود نداشته، با فراهم آمدن زمینه های گسترش روابط تجاری، افغانستان عملا به یک کشور مصرفی که همه چیز را از خارج و به خصوص از کشورهای همسایه وارد می سازد، مبدل شد و در این میان، هیچ توازنی میان صادرات و واردات وجود نداشته و این صادرات، درصد بسیاری ناچیزی از روابط تجاری افغانستان را با کشورهای همسایه و… تشکیل می دهد؛ گرچند این میزان با گذشت هر سال افزایش می یابد، اما هنوز در سطح بسیار پائینی قرار دارد.
به گفته محمد قربان حقجو، رئیس هیئت عامل اتاق تجارت و صنایع  افغانستان، در افغانستان توازن میان صادرات وواردات منفی است؛ یعنی ۹۰ درصد واردات و ۱۰ درصد صادرات. حجم صادرات افغانستان ازسال ۱۳۸۱ به این سو افزایش یافته است و در مقابل، واردات نیز افزایش یافته است. درسال ۱۳۸۱ صادرات افغانستان صد میلیون دلار بود، اما در سال ۱۳۸۷ به بیشتر از ۵۵۰میلیون دلار افزایش یافته است، در حالی که براساس ارقام ثبت شده، سال گذشته افغانستان حدود ۵ میلیارد دلار واردات داشته است. در عین حال، واردات غیررسمی خصوصاً از طریق تجارت با پاکستان که در گمرکات ثبت نمی شود، بر میزان واردات کشورمی افزاید.
در این مقاله، به مناسبت سفر وزیر تجارت و صنایع  افغانستان به جمهوری اسلامی ایران، بیشتر سعی داریم روابط اقتصادی افغانستان و ایران را در طول سال های گذشته به بررسی بگیریم:
روابط اقتصادی افغانستان و ایران که بیشتر درمحور فعالیت های تجاری محصور بوده، در طول سال های گذشته، افزایش قابل ملاحظه و چشمگیری داشته است؛ این روابط زمانی از اهمیتی بسیار بالا برخوردار شده که افغانستان در روابط اقتصادی با دیگر همسایه های خود به خصوص پاکستان و چین، با مشکلاتی روبرو است و این کشورها، موانع بسیاری را در راستای گسترش این روابط ایجاد کرده اند؛به خصوص این که این کشورها، علی رغم تعهدات خویش، موانع بسیاری را در راستای ارائه سهولت های حمل ونقلی برای کالاهای افغانی به دیگر کشورها، به وجود آورده اند.
بااین وجود، یکی از دلایلی که سبب شده این روابط علیرغم وجود موانع گسترش یابد، این بوده که دو کشور همواره بر گسترش روابط میان یک دیگر تأکید کرده و حتی با تشکیل اتاق تجارت مشترک که نماینده گی هایی در هر دو کشور دارد، سعی شده تا موانع موجود را از میان برداشته ، اما باید گفت که هنوز مشکلات بسیاری در روابط تجاری میان ایران و افغانستان وجود دارد.
متأسفانه روابط تجاری میان ایران و افغانستان،  به گونه ای یک طرفه بوده است. از آن جایی که کالاهای ایرانی از کیفیت مناسبی برخوردار بوده، میزان واردات این کالاها در هفت سال گذشته، روندی روزافزون داشته که در سال گذشته به ۵۹۰ میلیون دلار رسیده است، اما در مقابل افغانستان صرفا توانسته مقدار ناچیزی میوه، سبزیجات و مواد طبیعی به ایران صادر کند.
از سویی دیگر،روابط اقتصادی میان دو کشور، در خارج از محور فعالیت های تجاری و در بخش صنعت،بسیار محدود بوده است، در این میان گرچند برخی سرمایه گذاران ایرانی در طول نوار مرزی دو کشور و به خصوص در هرات، اقدام به سرمایه گذاری در افغانستان کرده اند وبا وجود برخی سهولت ها در منطقه آزاد تجاری چابهار ایران، برخی سرمایه گذاران افغانی در ایران سرمایه گذاری نموده اند، ولی این میزان سرمایه گذاری، بسیار اندک بوده و چشم گیر نبوده است. اما چرا؟
در ذیل سعی شده به مواردی اشاره شود که میتوانند، پاسخی برای سوال فوق ارایه نمایند:
امنیت: یکی از مشکلات عمده ای که درراستای گسترش روابط اقتصادی میان افغانستان و ایران وجود دارد، مشکلات امنیتی است. در طول سال های گذشته، ناآرامی های بسیاری در طول مرز افغانستان و ایران و دراستان های هرات، نیمروز، فراه و بادغیس وجود داشته که این ناآرامی ها، روندی روزافزون نیز داشته اند، از این رو مسیرهای حمل ونقلی کشور برای انتقال کالاهای دوطرف، با مشکلات امنیتی مواجه بوده اند، به خصوص مسیری که از استان نیمروز به سمت هرات و فراه منتهی شده و مسیر حمل ونقل دیگری که از هرات به هلمند، قندهار و از این طریق به مرکز و شمال منتهی می شود.
نابودی زیربناهای حمل ونقلی: یکی از مشکلات بزرگ دیگری که در راستای گسترش روابط اقتصادی و به خصوص روابط تجاری میان افغانستان و ایران وجود دارد، به عنوان مثال، شاهراه نیمروز دلآرام که اخیر بازسازی شده و هم چنین شاهراه هرات، هلمند، قندهار، کابل که علیرغم برخی بازسازی های غیرمعیاری در سال های گذشته، از بین رفته، از جمله مهمترین مسیرهای حمل ونقلی کشور است که چندان آماده و قابل استفاده نیستند.
در این بین، در شرایطی که دولت افغانستان مشکلات و هم چنین ناکارآمدی هایی در راستای ترمیم و بازسازی زیربناهای حمل ونقلی کشور داشته، دولت جمهوری اسلامی ایران، اقدامات قابل توجهی را در راستای آماده سازی زیربناهای حمل ونقلی خود با افغانستان، انجام دادهاست که می توان به اقدامات این کشور برای احداث خط آهن در مسیرهای مرزی در استان هرات و نیمروز اشاره کرد.
نکته قابل توجه در این بخش، این که افزایش سهولت های حمل ونقلی میان افغانستان و ایران، زمینه های بسیار مناسبی را برای افغان ها ایجادکرده است. ایران علیرغم این که زمینه های حمل ونقلی را برای افغانستان به وجودآورده، زمینه های دسترسی تجار کشور را از طریق بندر چابهار به آب های آزاد جهان نیز فراهم ساخته و این وضعیت در شرایطی که افغانستان در زمینه حمل ونقل کالا باپاکستان و چین، مشکلاتی دارد، بسیار حائز اهمیت و حیاتی است.
توجه به واردات وغفلت از صنعت: با توجه به درک مسئولین اقتصادی کشور افغانستان از نظام اقتصادی موجود و در این میان نبود یک سیاست مناسب حمایتی از صنعت ،سبب شده تا  روابط اقتصادی میان افغانستان و ایران، بیشتر در عرصه روابط تجاری به خصوص در بخش واردات خلاصه شود، در حالی که با توجه به پیشرفت هایی که سرمایه گذاران ایرانی در بخش صنعت طی سال های گذشته داشته اند، می شد در راه اندازی کارخانه جات در بخشهای مختلف تولیدی، از تجربه و توان این کشور به خصوص در بخش واردات دستگاه های بزرگ صنعتی، استفاده کرد، اما از یک سو دولت افغانستان و از سویی دیگر، مقامات ایران به این امر توجه لازم را نداشته و به دلیل وجود مشکلات و نارسایی ها، این بخش مهم ازفعالیت های اقتصادی، عملا بی تحرک مانده است. البته باید خاطرنشان ساخت که برخی اقدامات از سوی سرمایه گذاران افغانستان در استان هرات در راستای واردات ماشین های بزرگ صنعتی از ایران، صورت گرفته، اما آن ها با موانع و مشکلات بسیاری مواجه بوده اند.
از سویی دیگر، متأسفانه باید گفت که در سال های گذشته، تجار و سرمایه گذاران ایرانی جرأت استفاده از ظرفیت های افغانستان را نداشته اند و با ترس به بازارهای افغانستان نگاه کرده اند که این امر آن ها را در حاشیه قرار داده است وچنان چه شاهد هستیم، امروزه فقط در بخش های روبنایی و زود بازده حضور دارند و حاضربه سرمایه گذاری های زیربنایی نیستند.
به گفته مسئولین دولتی، افغانستان بیش ازاین ها از ایران انتظار دارد، به طوری که می بینیم چین وهند به سرعت در حال در دست گرفتن بازارهای افغانستان هستند، ولی متاسفانه خبری از دوستان ایرانی نیست.
به باور مقامات ایرانی نیز یکی از دلایل مهمی که ایران نتوانسته در عرصه کارهایزیربنایی در افغانستان، حضور چشم گیر داشته باشد، حضور کم رنگ شرکت های ایرانی دراین عرصه بوده است.
البته در کنار این مسائل، مشکلاتی در زمینه واردات از ایران نیز وجود داشته و گفته می شود برخی شرکت های ایرانی بنابر درخواست تاجران افغان،کالاهایی با کیفیت پائین تر را تولید کرده و این کالاهای بی کیفیت وارد بازارافغانستان شده اند که تداوم این روند، حضور سایر کالاهای با کیفیت ایرانی را دربازارهای افغانستان، خدشه دار می سازد.
مشکلات گمرکی: یکی دیگر از مشکلات بزرگ در راستای گسترش روابط اقتصادی میان افغانستان و ایران، مشکلات گمرکی است که عمدتااز جانب جمهوری اسلامی ایران وجود داشته است. به گفته مسئولین اتاق تجارت و صنایع افغانستان، با توجه به شرکت های فراوان قومی و دینی، حجم صادرات افغانستان به خاطر دست و پاگیر بودن قوانین گمرکی ایران بسیار پایین است و امکان رقابت وجود ندارد، درحالی که افغانستان سهولت های بسیار گمرکی را برای واردات کالا از ایران، به وجودآورده و یکی از دلایل عمده میزان بسیار بالای صادرات ایران به کشور نیز، سهولت هایی است که افغانستان در بخش گمرک و تعرفه های گمرکی، به وجود آورده است.
ویزا: مشکل دیگر در راستای گسترش روابط اقتصادی میان افغانستان و ایران وجود دارد، ویزای جمهوری اسلامی ایران است. در طول سال های گذشته، تجار و سرمایه گذاران افغانی از یکسو با برخی موانع در گرفتن ویزای تجاری مواجه بوده اند و از سویی دیگر، بالا بودن بهای ویزای تجاری ایران، یکی از مشکلات تاجران افغانستان بوده است.
به باور مسئولین اتاق تجارت و صنایع این کشور، تاجر افغانی که طی سه دهه جنگ خانمان سوز فقیر شده است،نمی تواند برای تجارت با ایران، هزینه های سنگین رفت و آمد تجاری خود به این کشوررا پرداخت کند و در نهایت قادر به ادامه فعالیت تجارتی خود نمی باشد.
به هرحال، همان طور که مسئولین افغانی و ایرانی واقف هستند، زمینه ها و فرصت های بسیاری در راستای گسترش روابط اقتصادی میان افغانستان و ایران وجود دارد که باید به صورت دقیق و کارشناسانه، این زمینه ها و فرصت ها، شناسایی و مشخص شوند و به دنبال آن،مشکلات از میان برداشته شده و سهولت های لازم به وجود آید.
متأسفانه در طول سالهای گذشته، علیرغم آن چه در ظاهر دیده شده، روابط میان افغانستان و ایران به خصوص در عرصه مسائل اقتصادی، عمیق و جدی نبوده و دلیل عمده آن هم بی توجهی مسئولین افغانی و شاید ایرانی در این مورد است. اولین قدم در راستای گسترش واقعی روابط اقتصادی میان دو کشور، این است که جلسات و نشست های کارشناسانه متعدد و مستمری میان مسئولین دولتی و و هم چنین تاجران و سرمایه گذاران دو کشور برگزار شود تا با شناسایی زمینه های واقعی همکاریها، مشکلات و موانع موجود، از میان برداشته شود.

روزنامه راه نجات